Szanowni Państwo!
6 grudnia Muzeum, cenną książką o osobach związanych z Grudziądzem oficjalnie Dyrekcja Muzeum zakończyła obchody 725-lecia nadania przywileju chełmińskiego dla Grudziądza.

Działalność badawczo-wydawnicza Koła Miłośników Dziejów Grudziądza dodaje de facto do tego suplement. W publikacjach związanych z Muzeum i UMK wiek XIII w Grudziądzu w zasadzie jest nieobecny i ogranicza się do Góry Zamkowej. Natomiast bibliografia prelekcji Koła Miłośników Dziejów Grudziądza jest bogata. Można tylko wyrazić ubolewanie, że pracownicy tych instytucji bardzo niechętnie sięgają do publikacji z biuletynów naszego Koła. Taka jest moja opinia. Potwierdzili to również swoją absencją na spotkaniu z p. Stefanem Niedźwieńskim, autorem przewodnika po romańskim Grudziądzu. Temat spotkania nie wzbudził również zainteresowania mediów lokalnych.

Pracownicy grudziądzkiego ośrodka badawczego już w 2002 r. zbojkotowali podobną inicjatywę, kiedy to jedna z ogólnopolskich gazet wydała w nakładzie 60 000 egzemplarzy przewodnik po średniowiecznym Grudziądzu na płycie CD, (dwa razy po 30 000 egzemplarzy).
Widocznie nadal nie zależy im na pogłębianiu wiedzy o korzeniach Grudziądza? Najważniejsze jest ugruntowywanie wątpliwego przekonania o krzyżackich korzeniach miasta.

Słowa uznania należą się natomiast Sekretarzowi Miasta Panu Dariuszowi Morczyńskiemu, który z wielkim zaangażowaniem włączył się do dyskusji nad nowym internetowym przewodnikiem po trzynastowiecznym Grudziądzu. Cenny był liczny udział w spotkaniu grudziądzkich przewodników PTTK.

Ten nowy przewodnik ma swoją oprawę źródłową:


Trochę z kalendarium historiografii i nie tylko:

1664 r.
Lustracja:
Miasto Grudziądz
1. Płaci zamkowi ze wszystkich swych osiadłości i za wszelkie powinności, jak to od uprzywilejowanych ogrodow, gruntow miejskich i od ław rzeźniczych, według starodawnych praw, zwyczajów i lustracyi anni 1623 czynszu na ś. Marcin coniunctim in una summa computando fl. 36 gr. 20
2. Z osobna rzeźnicy według swych praw annorum 1529 et 1636 et decreti regii anni 1638 dziesięć kamieni łoju tłuczonego ả fl.6, facit fl. 60
(BL 96a). 2. Toż miasto ma prawo na karczmy dwie, jak to w Nowej Wsi i Rudzie, ażeby w tych wsiach i karczmach ani zamek, ani inszej kondycji będący possessor piwa i inszych liquorów na szynk nie dawał. Verifikowało to prawami krzyżackiemi ab annis 1240 et 1404, item confirmatione divae memoriae Sigismundi a. 1526 et decreto d. Sigismundi Augusti inter civitatem et generosum Petrum Woianowski capneum Graudentinenensem anno 1559 lato, tum denique commissione regia anni 1645 et Mtis Vladislai IV eiusdem anni finali decreto, ktorym samemu propinatio przysądzona.

Lata 1667-68
Wizytator kościelny Jan Ludwik Strzesz odnotował m.in.

Grudziądz, teutoński Grudziądz
Plemiona pruskie początki jego (łączą) z rokiem 1058, z czasami Bolesława Śmiałego. Zabudowały one miejsce i nazwały Gródek, stąd wywodzi się nazwa Grudziądz, gdzie na wyniosłym brzegu Wisły wybudowały małą warownię.
Potem w roku 1222 z całością dóbr przekazany przez księcia Mazowsza Konrada Chrystianowi, pierwszemu biskupowi Prus, następnie przypadł Krzyżakom. Meinhard z Querfurtu, wielki mistrz powiększył miasto położone na wyniosłym brzegu Wisły i połączył wzgórze z niżej położonym miastem dla jego obrony.
Po pokonaniu Krzyżaków po bitwie i zwycięstwie pod Grunwaldem przeszedł w dobra królewskie i ustanowiono w nim starostwo.
Łaciński(rzymsko-katolicki) kościół parafialny, nieukończony, położony w wąwozie miasta, ograniczony małym stokiem, zajmuje wąską ograniczoną przestrzeń długości 80 łokci.

Dwa różne dokumenty, sporządzone 3-4 lata po sobie informują o istnieniu miasta przed 1291 r. Dodatkowo kanonik Strzesz poinformował, że kościół św. Mikołaja jest niedokończony.
1889 r. Pionier badań dziejów Grudziądza, badacz niemiecki Xaver Froelich doszedł do wniosku, że zamek w Grudziądzu zaczęli budować z kamienia i cegły Polacy przed Krzyżakami a pierwsze założenie kamienne postawili Prusowie:

Można mniemać, że przenikanie się obu kultur , które w osadnictwie na Rządzu pozostawiły świadectwo prehistorycznego opanowania tych ziem, mogło doprowadzić do zaznajomienia tych ziem z budownictwem kamienno-ceglanym.
Można to odnieść do zbudowany przez pogańskich Prusów założeń obronnych na Górze Zamkowej w postaci kamiennych nawarstwień, otaczających dookolnym wałem drewniane zabudowania. Jeśli się uwzględni fakt, że Ziemia Chełmińska, na której rubieżach leżał zamek, była od dwustu lat w rękach Polaków, którzy utworzyli tu kasztelanię, to można przypuścić, że ta pograniczna twierdza została przez nich rozbudowana z użyciem kamieni i cegieł według polskiego sposobu. [Tłum. Z niem. Janusz i Hinz i Paweł Grochowski].

Teza postawiona przed wprowadzeniem pod koniec XIX w. toruńskiej skali datacji dla wątku gotyckiego (polskiego). Za punkt odniesienia uznano kościół św. Jakuba w Toruniu, z pocz. XIV w.

1925 r. ks. dr Władysław Łęga, patron muzeum w Grudziądzu:
Za pierwszych Piastów powstała też zapewne pierwsza parafia . Szukać jej trzeba wraz z osadą przy ul. Rybackiej, w dzielnicy zwanej Rybaki, gdzie istniał niegdyś kościół św. Jerzego.

W 1930 r. profesor Politechniki Warszawskiej Oskar Sosnowski uznał, że Stara Warszawa jest odwzorowaniem średniowiecznego Grudziądza. 30 lat później konserwator miejski Torunia Jerzy Frycz zastanawiał się , dlaczego plan średniowiecznego Grudziądza jest tak regularny, jakby obowiązywała jakaś dyscyplina w jego wytyczeniu. Po kolejnych 30 latach, m.in. na sesjach naukowych Grudziądz Miastem Chrystiana (l.1997-1998) wyłoniły się cysterskie korzenie. Cysterskie korzenie Grudziądza do obiegu naukowego wprowadziła dr hab. Krystyna Zielińska-Melkowska prof. UMK. Wówczas sprecyzowano, że zaginiony klasztor cysterski, fundacja biskupa Chrystiana, jeśli był, to najpewniej w Grudziądzu. Wtedy dr Krystyna Białoskórska archeolog z PAN, badaczka cysterskiego Wąchocka postawiła postulat inwentaryzacji piwnic Starego Miasta pod kątem szukania reliktów architektury murowanej z 1 poł. XIII w.
Ten postulat został częściowo zrealizowany w tym roku, w 800 rocznicę sakry biskupiej dla patrona Grudziądza, jego założyciela św. Chrystiana, biskupa misyjnego Prus. Imieniny patrona Miasta przypadają 4 grudnia.
Inicjatorem przedsięwzięcia jest Koło Miłośników Dziejów Grudziądza. Inwentaryzacji podjął się Stefan Niedźwieński z Krakowa, który wykonał mobilny przewodnik po romańskim Grudziądzu. Przewodnik przenosi Nas do realnego Grudziądza z XIII w. Z tego okresu zachowały się murowane mosty, najstarszy obiekt sakralny Grudziądza i nie jest nim kościół św. Mikołaja. W przewodniku można zobaczyć, jak wyglądała i wygląda izba biesiadna z d. romańskimi oknami. Można tez zajrzeć do zachowanych stajni kościelnych i zobaczyć, jak wyglądała zapewne kolegiata diecezji chełmińskiej, czyli kościół św. Mikołaja.


Na spotkaniu tym jego uczestnicy w formie spontanicznej aklamacji uznali, że symbolem rozpoznawczym tej późnoromańskiej architektury w Grudziądzu jest najstarszy murowany most w Polsce, czyli most Bramy Toruńskiej.

Dla przypomnienia adres przewodnika:

http://grudziadz.m.romanizm.pl/rodzaje,0.html#

Bardzo Panu Stefanowi Niedźwieńskiemu dziękuję za realizację postulatów badawczych dr Krystyny Białoskórskiej.

Dziękuję również wszystkim Osobom, tak będących zwolennikami tego kursu badawczego, jak i tym zagorzałym przeciwnikom. Bez tej polemiki nie byłoby tego doniosłego odkrycia, jakim jest zapewne odnalezienie zaginionego, niedokończonego klasztoru cysterskiego w Grudziądzu.